Ο αχάτης είναι ποικιλία του χαλκηδονίου, που σχηματίζεται από ακανόνιστα, αλλεπάλληλα στρώματα του ορυκτού. Στην κλίμακα Mohs για τη σκληρότητα των ορυκτών, ο αχάτης βρίσκεται στην κατάταξη 6.5-7, δηλαδή είναι ένα από τα πιο σκληρά υλικά και εμφανίζεται σε όλα τα πιθανά χρώματα, ακόμη και διαφανής.
Ο αχάτης ανακαλύφθηκε αρχικά στον ποταμό Αχάτη, ο οποίος φέρει πλέον το όνομα Ντιρίλο, στη Σικελία, ενώ σήμερα υπάρχουν ενεργά ορυχεία αχάτη σε όλο τον κόσμο.
Τα πιο γνωστά είδη αχάτη είναι:
Ο δενδρίτης αχάτης, στον οποίο εγκλίσεις δημιουργούν σχηματισμούς που μοιάζουν με κλαδιά δέντρου ή με βρύα. Οι εγκλίσεις δημιουργούνται από την ύπαρξη ξένων μεταλλικών στοιχείων στη σύσταση του ορυκτού και συνήθως είναι πράσινου ή καφέ χρώματος.
Ο δαντελοειδής ή δαντελωτός αχάτης, στην οποία ποικιλία τα ακανόνιστα στρώματα του ορυκτού θυμίζουν δαντέλα. Η ποικιλία του μπλε δαντελοειδή αχάτη είναι από τις πιο δημοφιλείς ποικιλίες του ορυκτού και εμφανίζεται κυρίως στην Αφρική.
Ο πυραχάτης, που εμφανίζει μία ιριδίζουσα εσωτερική λάμψη, η οποία λόγω των χρωμάτων της (κόκκινο, πορτοκαλί και πράσινο) θυμίζει φωτιά. Η ποικιλία αυτή ανακαλύφθηκε τα τελευταία χρόνια στις νοτιοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ και στο Μεξικό και είναι εξαιρετικά δημοφιλής στην κοσμηματοποιία.
Το βάζο του Ρούμπενς είναι ένα βάζο ύψους περίπου 19 εκατοστών, που κατασκευάστηκε το 400 μ.Χ. στην Κωσταντινούπολη, πιθανότητα σε ένα αυτοκρατορικό εργαστήριο για τον αυτοκράτορα. Πάνω σε ένα ενιαίο κομμάτι αχάτη είναι περίτεχνα σκαλισμένα φύλλα, λουλούδια και σάτυροι. Το 1204 μ.Χ. μετά την 4η σταυροφορία, το βάζο του Ρούμπενς μεταφέρθηκε από την Κωνσταντινούπολη στη Γαλλία και τις επόμενες δεκαετίες αποκτήθηκε από αρκετούς συλλέκτες στην Ευρώπη. Ανάμεσα στους ιδιοκτήτες του ήταν και ο ζωγράφος Ρούμπενς, από τον οποίο πήρε και το όνομα του. Σήμερα, εκτίθεται στο μουσείο Walters Art Museum στη Βαλτιμόρη.
Το Δισκοπότηρο της Βαλένθια
To Δισκοπότηρο της Βαλένθια φυλάσσεται στον Καθεδρικό Ναό της Βαλένθια από το 1437 μ.Χ. Αποτελείται από τρία διαφορετικά κομμάτια. Στο πάνω μέρος βρίσκεται η κούπα κατασκευασμένη από αχάτη, που χρονολογείται από το 100 – 50 π.Χ. και θεωρείται ότι προέρχεται από την Ανατολή. Οι χειρολαβές είναι κατασκευασμένες από χρυσό, ενώ η βάση είναι από αλάβαστρο με διακόσμηση ισλαμικής τεχνοτροπίας. Oι χειρολαβές και η βάση κατασκευάστηκαν αρκετές δεκαετίες μετά την κούπα. Το μέγεθος του δισκοπότηρου είναι 17 εκατοστά ύψος και 9 εκατοστά φάρδος.
Σφραγιδόλιθος της Πύλου
Ο σφραγιδόλιθος της Πύλου είναι κατασκευασμένος από αχάτη με εγχάρακτο σχέδιο που απεικονίζει έναν πολεμιστή. Χρονολογείται από το 1500 π.Χ.. και ανακαλύφθηκε το 2015 στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο. Το μήκος του είναι περίπου 3,5 εκατοστά.